W 1099 r. Gotfryd z Bouillon osadził grupę kanoników przy bazylice Grobu Chrystusa w Jerozolimie. Następnie patriarcha Arnulf z Rohez w 1114 r. nadał zakonnikom regułę św. Augustyna ustanawiając organizację wewnętrzną zakonu.
Głównym zadaniem zakonu była opieka nad bazyliką Grobu Chrystusowego, prowadzenie hospicjum i opieka nad pielgrzymami licznie odwiedzającymi to miejsce. Stąd to Jaksa herbu Gryf książę polski sprowadził zakonników do Miechowa w 1163 r.
Pierwszym miechowskim kanonikiem był Marcin zw. Galus z pochodzenia Francuz, który wraz z kilkoma braćmi po uzyskaniu zgody krakowskiego biskupa Mateusza przystąpił do budowy pierwszego kościoła i klasztoru, poświęconego w 1186 r. przez biskupa krakowskiego Gedkę.
Klasztor miechowski był łącznikiem z Ziemią Świętą, a szczególnego znaczenia nabrał po opanowaniu przez innowierców Jerozolimy. Wtedy to Miechów stał się celem pielgrzymek całej ówczesnej Europy a Grób Chrystusowy w Miechowie otrzymał wszystkie przywileje odpustowe. Bardzo ważnym aktem dla wzrostu powagi Bożogrobców miechowskich było ustanowienie proboszcza Marcina Czcika pełnomocnikiem, rządcą i wikariuszem generalnym patriarchy jerozolimskiego na całą Polskę i na sąsiednie kraje, w których Bożogrobcy mieli swoje placówki.
W dekrecie nominacyjnym z 1374 r. patriarcha Wilhelm podporządkował proboszczom miechowskim wszystkie klasztory, parafialne kościoły zakonne, szpitale, probostwa i wszystkie osoby należące do zakonu i jemu służące, jakiegokolwiek stanu i płci.
W okresie schizmy zachodniej w kościele katolickim przełożony metropolii miechowskiej został podporządkowany bezpośrednio papieżowi rzymskiemu. Od tej pory przełożeni klasztoru miechowskiego zwani byli proboszczami generalnymi nazywanymi krótko generałami zakonu.
Miechowskie sanktuarium Grobu Bożego uzyskało znaczną rangę w świecie chrześcijańskim i było miejscem licznych pielgrzymek zarówno z Polski jak i innych krajów europejskich.
Bożogrobcy przybywając do Polski wprowadzili tu swoją specyficzną liturgię i nabożeństwa związane z Grobem Chrystusowym – wcześniej w Polsce nie znane. Między innymi, rozpowszechnili zwyczaj urządzania w kościołach w Wielki Piątek grobu Chrystusa.
Zakon Bożogrobców opiekował się miechowskim sanktuarium od 1163 r. do kasaty zakonu, która nastąpiła na podstawie dekretu namiestnika carskiego z 3 kwietnia 1819 r.
Po kasacie dotychczasowy proboszcz generalny został na stanowisku proboszcza parafialnego. Ostatnim Bożogrobcą był Baltazar Chwalbiński, który zrezygnował z urzędu proboszcza w 1852 r. Od tego czasu kościół miechowski przeszedł pod opiekę księży diecezjalnych.
Losy miechowskiego sanktuarium po likwidacji zakonu
Z dewastacji i rabunku po likwidacji zakonu niewiele pamiątek dotrwało do dnia dzisiejszego. Pomimo odebrania kościołowi budynku poklasztornego i urządzeniu w krużgankach magazynów w pierwszym okresie po likwidacji zakonu, część pomieszczeń klasztorny wróciła do dawnego właściciela. Ostatnie kilkadziesiąt lat to okres wzmożonych działań konserwacyjnych jakie miechowscy proboszczowie prowadzili w naszym kościele. Szczególne zasługi w tym zakresie poniósł ks. infułat Stanisław Wesołowski. Późniejszy proboszcz ks. prałat Jerzy Gredka kontynuując dzieło swoich poprzedników zebrał potrzebne dokumenty i złożył je w Watykanie w celu uzyskania dla naszej świątyni tytułu bazyliki. Papież Jan Paweł II w dniu 10 kwietnia 1996 roku wydał breve wynoszące miechowskie sanktuarium do godności Bazyliki Mniejszej.
Breve papieskie zostało oficjalnie i uroczyście ogłoszone w Miechowie przez Prymasa Polski Kardynała Józefa Glempa w dniu 3 listopada 1996 roku.
Treść breve papieskiego brzmi następująco:
JAN PAWEŁ II NA WIECZNĄ RZECZY PAMIĄTKĘ
Wśród starożytnych i sławnych świątyń Polski, naszej umiłowanej Ojczyzny, szczególnym pięknem odznacza się kościół parafialny Grobu Bożego Świętego w mieście Miechowie, na terenie diecezji Kieleckiej. Świątynia ta, mająca bogatą historię, ozdobiona znakomitymi dziełami sztuki i wyposażona w relikwie, jest także znanym sanktuarium. Przybywali do niego kiedyś, zwłaszcza w wiekach średnich, polscy rycerze, i w naszych czasach pielgrzymują do niego pobożni wierni, aby uczcić znaną figurę Chrystusa Ukrzyżowanego oraz modlić się w pięknej kaplicy zbudowanej w takim samym kształcie jak Jerozolimski Grób Odkupiciela. Pisał do Nas o tym Czcigodny Brat Kazimierz Ryczan, Biskup Kielecki, w listach z dnia 22 października 1994 roku i z dnia 14 lutego tego roku, prosząc także w imieniu duchowieństwa i wiernych, abyśmy zaszczycili tę świątynię tytułem i godnością Bazyliki Mniejszej. My, Następca świętego Piotra, jeszcze wtedy, gdy pełniliśmy posługiwanie Arcybiskupa Metropolity Krakowskiego, wielekroć modliliśmy się we wspomnianej świątyni. Dlatego też z całą życzliwością uznajemy za słuszne, aby zadośćuczynić gorącej prośbie Kieleckiego Pasterza. Potwierdzając w pełni to, co w tej sprawie postanowiła na mocy udzielonych przez Nas uprawnień Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, najwyższą Apostolską władzą i mocą tego Pisma, wynosimy na zawsze ten kościół do godności Bazyliki Mniejszej oraz przyznajemy mu wszystkie prawa i liturgiczne przywileje, jakie przysługują świątyniom ozdobionym tym tytułem, z zachowaniem przepisów obowiązujących na mocy dekretu “O tytule Bazyliki Mniejszej” wydanego dnia 9 listopada roku 1989. Niech się to przyczyni do szczęścia i pomyślności rozwijającej się i bardzo Nam drogiej wspólnoty parafialnej, przy której aż do roku 1819 istniała siedziba Generalnego Przełożonego Kanoników Regularnych Stróżów Świętego Grobu Jerozolimskiego.
Niech ta wspólnota codziennie sprawuje pamiątkę Męki Chrystusa, który przez swój Święty Krzyż świat odkupić raczył.
Pragniemy, aby ten List, opatrzony pieczęcią pierścienia Rybaka, posiadał teraz i w przyszłości swoją powagę bez względu na jakiekolwiek przeciwne rozporządzenia.
Dan w Rzymie, w Stolicy świętego Piotra, dnia 10 kwietnia roku 1996 w osiemnastym roku Naszego Pontyfikatu.
Nadanie tytułu Bazyliki Mniejszej miechowskiej świątyni poprzedzone było szeregiem różnych działań.
W październiku 1995 roku została w Miechowie zorganizowana ogólnopolska konferencja naukowa na temat Bożogrobców miechowskich, w której wzięli udział naukowcy z Lublina, Warszawy, Kielc i Watykanu.
Do miechowskiego sanktuarium udał się z pielgrzymką Wielki Mistrz Zakonu Rycerskiego Grobu Bożego w Jerozolimie kardynał Carlo Furno. Swoją wizytą poprzedził udział w polskiej inwestyturze tego zakonu jaka dokonała się w Warszawie w dniu 25 marca 1996 r.
Na kawalerów zakonu rycerskiego pasowani zostali między innymi Biskup ordynariusz Kielecki ks. Kazimierz Ryczan, proboszcz miechowskiej parafii ks. kan. Jerzy Gredka, Wojewoda Kielecki Zygmunt Szopa oraz Burmistrz Miechowa Jerzy Muszyński.
Zakon Rycerski Grobu Bożego w Jerozolimie jest kontynuatorem duchowej idei Bożogrobców. W statucie tego zakonu znajdują się słowa:” W definicji rycerstwa jest samodyscyplina, szlachetność i odwaga. Kto nie miałby nieugiętej woli rozwijania i pogłębiania tych cech w swoim życiu, nie będzie mógł nigdy stać się Bratem. Gotowość do wyrzeczeń i rezygnacji w dzisiejszym społeczeństwie wszelkiej obfitości, szlachetne zaangażowanie się i oddanie w służbę najsłabszym i bezbronnym, odważna walka o sprawiedliwość i o pokój, to cechy charakteryzujące Zakon Grobu Bożego. Szczególny charakter Zakonu polega na zaangażowaniu się na rzecz Miejsc Świętych w Jerozolimie oraz w pełnieniu zobowiązań wobec Kościoła w Palestynie.”
Biskup Kielecki w uznaniu miechowskiego sanktuarium wydał w dniu 24 grudnia 1997 r. Dekret erygujący Miechowską Kapitułę Kolegiacką. Dekret ten został oficjalnie ogłoszony w dniu 15 lutego 1998 roku, w czasie której to uroczystości biskup mianował 10 kanoników gremialnych i 10 kanoników honorowych.
Treść dekretu brzmi następująco:
BISKUP KIELECKI Kielce 24 grudnia 1997 roku
D E K R E T erygujący Miechowską Kapitułę Kolegiacką przy Bazylice Mniejszej w Miechowie
Prastara świątynia Grobu Bożego w Miechowie swymi początkami sięga roku 1163. Znana jest w Europie jako Sanktuarium Bożego Grobu. Tu bowiem pobożny rycerz Jaksa złożył przywiezioną z Jerozolimy ziemię świętą. Zbudował świątynię i sprowadził zakonników zwanych Bożogrobcami. Do tego Sanktuarium przez wieki pielgrzymowali władcy i uczeni, aby oddać cześć Męce, Śmierci i chwalebnemu Zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa. Ojciec Święty Jan Paweł II, Pielgrzym do Bożego Grobu w Miechowie, w celu podkreślenia znaczenia tego Sanktuarium dla życia religijnego w Polsce i w Kościele Kieleckim oraz większego ożywienia kultu Męki i Śmierci naszego Zbawiciela, w 1996 roku ozdobił świątynię Grobu Bożego w Miechowie tytułem Bazyliki Mniejszej.
Dla ożywienia kultu Grobu Bożego przez bardziej uroczyste sprawowanie tu obrzędów liturgicznych, zgodnie z przepisami kan. 503-510 KPK, niniejszym ustanawiam:
Kapitułę Kolegiacką przy Bazylice Mniejszej
w Miechowie, która tym samym otrzymuje również tytuł Kolegiaty Miechowskiej
Miechowska Kapituła Kolegiacka kierować się będzie przepisami prawa powszechnego i partykularnego oraz Statutami zatwierdzonymi przez Pasterza Kościoła Kieleckiego.
Polecając Bogu w modlitwie Miechowską Kapitułę Kolegiacką, wszystkim Kanonikom tej Kapituły z serca udzielam pasterskiego błogosławieństwa.
+ Kazimierz Ryczan
BISKUP KIELECKI
Kanclerz Kurii
Ksiądz proboszcz Jerzy Gredka został Kustoszem Kolegiaty miechowskiej, otrzymał również godność prałata.
Pomimo ogromnych trudności finansowych ksiądz prałat Jerzy Gredka podjął się kontynuacji dzieła odbudowy miechowskiego sanktuarium. Wykonany został nowy dach nad klasztorem, gdyż stan starego groził zawaleniem i zniszczeniem całego budynku co niosłoby za sobą nieodwracalne skutki dla Kaplicy Grobu Bożego zlokalizowanej w wirydarzu czworoboku zakonu. W samej bazylice przeprowadzono prace nad przywróceniem dawnej świetności ołtarzom i figurom świętych. Renowacji został poddany Zamek Generałów oraz przyziemie klasztoru wraz z otoczeniem kompleksu. Następcy księdza Jerzego kontynuują dzieło odnowy zabytkowego zespołu poklasztornego bożogrobców miechowskich.